Głównym celem projektu „Wielokuturowe dziedzictwo wsi Jaszkowa Dolna” było stworzenie nowej atrakcji turystycznej na ziemi kłodzkiej, tj. szlaku turystycznego w oparciu o zachowane zabytki wsi. Projekt realizowała nieformalna grupa młodzieży „Detektywi Przeszłości” (w wieku 16-19 lat).
W ramach projektu przeprowadzone zostały różnorodne działania: warsztaty dla uczestników, konkurs plastyczny dla dzieci i młodzieży "Zabytki mojej wsi", 3-dniowy obóz wolontariacki w Jaszkowej Dolnej, spotkanie podsumowujące z udziałem mieszkańców i gości.
Efektem projektu są publikacje: folder z trasą turystyczną (500 szt.), przewodnik po zabytkach wsi w języchach: polskim, czeskim i niemieckim (500 szt.), folder gry terenowej – Quest (500 szt.) z pieczątką questową oraz tablica informacyjna przybliżająca historię miejscowości i jej zabytki.
Działanie realizowane było we współpracy z władzami Gminy Kłodzko, OKSiR Gminy Kłodzko, sołectwem Jaszkowa Dolna i tamtejszymi organizacjami kulturalnymi (m.in. Klubem Seniora).
Jaszkowa Dolna to jedna z najstarszych miejscowości na ziemi kłodzkiej. O jej funkcjonowaniu już w okresie przedkolacyjnym świadczy między innymi zachowany układ wsi, zwany łańcuchówką. Lokowana zapewne w drugiej połowie XIII w. na prawie niemieckim, po raz pierwszy wzmiankowana została w źródłach dopiero w 1320 r. jako „Henningi villa”. Nazwa wsi, patronimiczna, pochodzi od imienia Hans (Johannes), a raczej jego zdrobnienia Hanno (Henning/Hanning). W 1369 r. źródła wymieniają miejscowy kościół parafialny (dzisiejszą kaplicę cmentarną Najświętszego Sakramentu). Była to już wówczas zamożna wieś, bowiem jej mieszkańcy płacili aż 30 groszy dziesięciny (więcej płacili tylko mieszkańcy Bystrzycy).
W średniowieczu Jaszkowa stanowiła dobra lenne zamku kłodzkiego. Początkowo dzieliła się na trzy części: wolne sędziostwo (majątek sołtysa; znane od 1332 r.), kościelną (tzw. widmut parafialne) oraz rycerską. Z uwagi na swoją rozległość, wieś była rozdrobniona pomiędzy kilku właścicieli. W XV wieku swoje dobra posiadało tu kilka możnych rodów rycerskich: Glaubitzowie, Ratoldowie ze Zdanitz, Gotschowie z Hertwigswalde, Tschischwitzowie.
W Jaszkowej Dolnej znajdował się folwark rycerski, który pod koniec XV w. należał do Johanna Horussanskiego von Roztoka, marszałka dworu księcia Henryka Starszego, który władał wówczas Hrabstwem Kłodzkim. Po śmierci Johanna majątek „w dowód zasług” został nadany Mertinowi Weissowi - wójtowi z Kłodzka, jednak już w 1580 r. dobra te znalazły się w rękach cesarza Rudolfa II, który odsprzedał je wraz z Jaszkową Górną swojemu sekretarzowi Davidowi Kroberowi.
Jaszkowa Dolna, będąca typową osadą podmiejską, stanowiła również obiekt zainteresowań mieszczan kłodzkich. W 1497 r. wykupili oni z rąk ówczesnego władcy Kłodzka - księcia Henryka Starszego istniejące we wsi wolne sędziostwo, z którego jeszcze w 1571 r. pobierali czynsz dziedziczny.
Ciężkim okresem w dziejach wsi był wiek XVII. Po wybuchu religijnej wojny 30-letniej ) i upadku tzw. czeskiej rebelii, w trakcie której Kłodzko wypowiedziało posłuszeństwo cesarzowi austriackiemu, nastąpiła przymusowa rekatolizacja mieszkańców Hrabstwa Kłodzkiego, co skutkowało licznymi represjami i ciężkimi kontrybucjami. Ciężar ich zapłaty spoczywał głównie na chłopach, dlatego ci wkrótce zbuntowali się i utworzyli tzw. związek obronny, obejmujący mieszkańców Ołdrzychowic, Skrzynki, Jaszkowej Dolnej i Górnej.
Efektem było kilka starć z armią cesarską, m.in. pod Jaszkową Górną, w której poległo ich aż 100. Do stłumienia buntu przyczynili się także Lisowczycy (znane ze swojej bitności oddziały lekkiej polskiej jazdy przysłane cesarzowi na pomoc przez króla Zygmunta III Wazę), którzy dopuścili się licznych gwałtów we wsi, gdy spieszyli przez nią na pomoc otoczonej przez zbuntowanych kmieci, wiernej cesarzowi Bystrzycy Kłodzkiej.
Wieś bardzo szybko podniosła się z upadku. O ile w 1631 r. odnotowano w Jaszkowej 39 chłopów i 24 zagrodników, to w 1653 r. liczba chłopów zwiększyła się do 51, a zagrodników do 35. Właścicielem Jaszkowej, w której istniało również wolne gospodarstwo z 8 zagrodnikami, był wówczas hrabia Gregor Tanner von Löwenthal.
Dalszy rozwój wsi nastąpił w XVIII w. W pierwszej połowie stulecia Jaszkowa podzielona była pomiędzy dwóch właścicieli: hrabiego von Neuhaussa, do którego należały 42 gospodarstwa chłopskie i 68 zagrodniczych oraz hrabiego Johanna Franza Antona von Götz, który był właścicielem dawnego wolnego gospodarstwa chłopskiego oraz folwarku. W 1765 r. wartość wsi oszacowano na 59 tys. talarów. Pod koniec wieku Jaszkowa, licząca wówczas 1100 mieszkańców, zmieniła właścicieli, choć nadal dzieliła się na dwie części.
Większa, należąca do radcy komisji cesarskiej Bernharda, obejmowała 218 domostw, kościół, plebanię, majątek rycerski składający się z czterech folwarków, trzy młyny wodne, dawne wolne sędziostwo, a liczyła 42 chłopów oraz 166 zagrodników i chałupników (w tym aż 22 rzemieślników). Mniejsza część, obejmująca tylko 13 domów zamieszkałych przez 22 zagrodników, stanowiła własność hrabiego von Magnisa. Odnotowano wówczas, że do wsi należała tzw. Nowa Jaszkowa (Jaszkówka), licząca 9 domów, zamieszkałych przez 54 kolonistów.
W okresie napoleońskim Jaszowa Dolna, leżąca w pobliżu Przełęczy Kłodzkiej, zyskała znaczenie strategiczne. Wobec spodziewanego ataku wojsk francuskich wieś umocniona została fortyfikacjami ziemnymi. W czerwcu 1807 r. w jej pobliżu doszło do kilku potyczek, w których Prusacy zostali ostatecznie wyparci w kierunku Kłodzka. Wieś nie ucierpiała zbytnio w trakcie walk i nadal się rozwijała. W 1845 r. dzieliła się na trzy części, choć nadal miała dwóch właścicieli: Heinricha Volkmera (199 domostw w Jaszkowej Dolnej zamieszkałych przez 1165 mieszkańców, dwór z czterema folwarkami, kościół, szkoła, cegielnia, trzy młyny, a także kolonia Jaszkówka licząca 16 domów i 84 mieszkańców) oraz hrabiego von Magnis (17 domostw w Jaszkowej, zamieszkałych przez 103 osoby). O rozwoju wsi świadczy również wzrastająca liczba mieszkańców w kolejnych latach: 1379 (1867), 1400 (1880).
Przez całe stulecia głównym zajęciem mieszkańców Jaszkowej Górnej było rolnictwo. Swój rolniczy charakter wieś zachowała również po 1945 r. W oparciu o zachowane zabudowania folwarczne założono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne. Obecnie we wsi działa szkoła podstawowa, przedszkole gminne oraz liczne instytucje społeczno-kulturalne (świetlica wiejska, Klub Seniora, Ludowy Klub Sportowy Iskra, filia biblioteki gminnej, OSP).
Jaszkowa Dolna bogata jest w wiele zabytków architektonicznych o unikatowym charakterze (kościół, kaplica cmentarna, kapliczki i krzyże przydrożne z XVII - XX w., dawne gołębniki – jedne z niewielu zachowanych tego typu obiektów w regionie), a jej łagodne położenie sprzyja uprawianiu turystyki rekreacyjnej.
Marek Królikowski
.jpg)
